از دیدگاه طب ایرانی، هر فصل سال، دارای مزاج خاصی است و بر همین اساس، لازم است توصیه‌ها و تدابیر خاصی را برای حفظ تندرستی و پیشگیری از بروز بیماری‌ها و یا به حداقل رساندن عوارض و پیامدهای آنها به کار بست. مزاج فصل پاییز سرد و خشک است و مزاج سرد و خشک ضد مزاج روح انسان، حیوانات و گیاهان است و به همین دلیل است که برگ گیاهان در این فصل زرد و خشک می‌شود.
حضرت علی(علی) می‌فرمایند: در فصل پاییز خود را از سرما نگه دارید و در فصل بهار خود را به آن بسپارید زیرا سرما با بدن‌ها همان می کند که با شاخه‌های درخت. در آغاز (پاییز) می‌سوزاند و در پایان (بهار) به برگ و بار می‌نشاند.
هر فصل سال، برای کسانی که مزاج آنها با آن فصل متناسب است، بهتر است و برای مزاج غیرمتناسب، ناسازگار می‌باشد. پاییز نیز با مزاج سرد و خشک خود، برای افراد با مزاج گرم و تر، مناسب‌تر است و برای افراد با مزاج یا سوء مزاج سرد و خشک، مناسب نیست و می‌تواند موجب تشدید علائم و بروز برخی بیماری‌ها به ویژه بیماری‌های سرد و خشک شود. پس می‌توان نتیجه گرفت این فصل چندان مناسب حال سالمندان و افرادی که بیماری‌هایی با طبیعت سرد و خشک دارند نیست.
علت بروز و ظهور زیاد بیماری‌ها در فصل پاییز را می‌توان متغیّر بودن هوا در طول روز، وجود مواد زاید باقی‌مانده در بدن از فصل تابستان به جهت خوردن میوه‌های زیاد، ضعف قوت، کاهش تحلیل و دفع مواد زاید به علت سردی هوا و… دانست. صبح‌ها و شب‌های فصل پاییز سرد است و میانه روز گرم است که این مسئله موجب می‌شود افراد نسبت به سرمای پاییز بی‌توجه باشند و از سرما خود را محافظت نکنند.
همچنین در فصل پاییز از خشم، اندوه و اضطراب باید پرهیز کرد. بیماری‌هایی مانند افسردگی، استرس، مشکلات عصبی، سیاتیک و وسواس فکری در این فصل شایع ترند.
برخی بیماری‌های شایع در فصل پاییز عبارتند از :
- خارش پوست
- اگزما
- شوره سر
- ترک پوست
- دردهای مفاصل
- برخی ورم‌ها
- درد و بزرگی طحال
- برخی از انواع تب‌ها
- ادرار قطره‌ای
- سخت‌ادراری
- کم‌خونی
- جنون
- وسواس
- افسردگی
- ورم لوزه‌ها
- دردهای سیاتیکی
- انسدادهای گوارشی
- سکته
- بیماری‌های ریوی و….
در فصل پاییز از چه کارهایی باید پرهیز کرد:
- مواجهه با گرمای سر ظهر و سرمای بامداد و شبانگاه
- خوابیدن در جای سرد
- استحمام با آب سرد
- نوشیدن آب خیلی سرد
- نزدیکی جنسی زیاد
- خوابیدن با معده پر
- مصرف مسهل‌های قوی
- فصد و حجامت و هر کاری که خون را کم کند
- قی کردن
- زیاد خوابیدن و زیاد بیداری کشیدن
- حرکات بدنی زیاد
- غم و غصه زیاد
- کم‌خوری و پرهیز بی‌دلیل
- پرخوری و پرنوشی
- خواب میان روز
- نپوشاندن سر در طول شب
- تعریق بسیار و….
همان‌طور که انسان‌ها و فصل‌ها هر کدام مزاج خاصی دارند، غذاها هم دارای مزاج‌اند، بنابراین باید براساس مزاج هر فصلی غذای مناسب آن استفاده شود و غذاهای نامناسب را کنار گذاشت. با توجه به این که طبع پاییز سرد و خشک است، مصرف موادی که باعث سردی یا خشکی بدن می‌شوند باید محدود شود و تری بدن را افزایش داد. نباید در فصل بهار و پاییز غذاهای خیلی گرم و خیلی سرد مصرف کرد.
در فصل پاییز چه بخوریم و چه نخوریم:
۱- پرهیز از مواد غذایی با طبیعت خشک: غذاهایی مانند گوشت گاو و گوساله، کنسروها و کمپوت‌ها، سوسیس و کالباس و فست فودها، ادویه‌های تند و تیز، ترشی‌ها، سرخ کردنی‌ها، بادمجان، عدس ،قارچ، پنیر شور، ماست و دوغ ترش، کشک، کلم و گل‌کلم، رُب و سس‌ها، غذاهای مانده و گوشت نمک‌سود، چای پررنگ، یخ، شوری‌ها، چیپس و پفک و امثال آنها و… از آنجا که به خشکی مزاج بدن دامن می‌زنند، به‌ویژه برای فصل پاییز نامناسب‌اند.
۲- پرهیز از میوه‌های با طبیعت سرد و تر: از سوی دیگر در این فصل باید از زیاده‌روی در مصرف میوه‌های ” سرد و تر ” تابستانی، لبنیات، قهوه، نسکافه، کاکائو، سیر و پیاز و… نیز پرهیز کرد. در حالی که متأسفانه امروزه، در همه روزهای سرد سال هندوانه در میوه‌فروشی‌ها و کنار خیابان‌ها به فروش می‌رسد و مصرف خوراکی‌هایی چون خیار و کاهو و مانند آنها نیز ذره‌ای کم نمی‌شود!
۳- مواد غذایی با طبیعت گرم و تر میل کنید: در این فصل خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های مایل به گرمی و تر مانند گوشت گوسفند، خربزه شیرین، مویز، هویج، زیتون، خرما، عسل، شیرینی‌های طبیعی، حلوای طبیعی، مرباهای طبیعی از میوه‌های مناسب، شربت گل‌شکر، شربت عسل، مغز خشکبار به‌ویژه بادام درختی، آش‌های ساده و … بیشتر مصرف شوند. بهترین میوه‌های فصل پاییز نیز انار میخوش، انگور، انجیر، سیب، به و گلابی هستند.
باید توجه داشت که در فصول سرد سال، به خلاف فصول گرم، دستگاه گوارش انسان قوی‌تر می‌شود و بهتر است از غذاهای سنگین‌تر استفاده شود. مصرف سنتی حلیم، آش‌ها، آبگوشت‌ها، کله‌پاچه و … در فصل پاییز و زمستان از همین آموزه طب سنتی ناشی می‌شود که باز هم متأسفانه امروزه فراموش شده و مردم ما بدون توجه به شرایط فصل و اقلیم و سن و مزاج خود می‌خورند و می‌آشامند و در نتیجه می‌بینیم در فصل تابستان برخی مرکبات در دسترس‌اند و اتفاقاً بهای بالاتری هم دارند یا مصرف حلیم گندم و کله‌پاچه و آبگوشت در ظهرهای گرم تابستان شایع شده است و در مقابل در روزهای سرد سال، مردم ما از هندوانه و گوجه و خیار و لبنیات زیاد دست نمی‌کشند!
کارهای مناسب در فصل پاییز:
- استفاده از عطرهای معتدل همچون عطر گل‌های خوشبو مانند گلاب، نرگس و یاس در فصل پاییز در حفظ سلامت روح و جسم بسیار مفید است.
- حمام یک روز در میان با آب نیم‌گرم اما در این ماه افراد از حمام رفتن زیاد اجتناب کنند، البته منظور گذشتگان از حمام چیزی شبیه سونای امروزی است که باعث تعریق بدن می‌شود.
- چرب کردن بدن با روغن‌های مناسب مانند بنفشه بادام زیرا مشکلات پوستی در پاییز خصوصا خشکی پوست و خارش بیشتر می شود.
- پوشش مناسب در طول روز متناسب با ساعت روز
- پوشاندن سر به‌ویژه در هنگام خواب و… .
افراد گرم و خشک یا صفراوی، به هوای سرد و مرطوب زمستان تمایل بیشتری دارند. در تابستان، احساس بی قراری و ناراحتی می‌کنند و از زمستان لذت می‌برند. افراد دموی که گرم و تر هستند در بهار بدحال هستند و در پاییز حال خوبی خواهند داشت و افراد بلغمی، به تابستان که گرم و خشک است تمایل دارند و از هوای زمستان رنج می‌برند، و اما افراد سوداوی که مزاج سرد و خشک دارند، از بهار لذت می‌برند و در پاییز بدحال هستند.
نویسنده
-
کارشناس رادیولوژی از دانشگاه علوم پزشکی کرمان
مدرس دانشگاه علوم پزشکی کرمان
جدیدترین مطالب
MRI۱ آبان ۱۳۹۷بارداری و ممنوعیت انجام ام‌آر‌آی
طب سنتی۲۶ مهر ۱۳۹۷فصل پاییز را به سلامت سپری کنید!
MRI۲۳ مهر ۱۳۹۷ملاحظات ایمنی قبل از انجام ام‌آر‌آی
زیبایی و شادابی۲۸ مرداد ۱۳۹۷چگونه چشمان زیبایی داشته باشیم؟
